Jowar Paratha

                                      

                             ज्वारीचा पराठा किंवा दशमी

ज्वारीला जोंधळे असेही म्हणतात याशिवाय याची वेगवेगळ्या भागात वेगवेगळी नावे आहेत. तिचे प्रकार सुद्धा अनेक आहेत. ज्वारी ही पीक आफ्रिकेतून भारतात आले असे मानले जाते. पण याला फार मोठा काळ लोटला आहे. भारताची व्याप्तीसुद्धा त्यावेळी विस्तीर्ण असावी नंतर देशांमध्ये विभागणी होत होत गेली हे आपल्याला माहित आहेच. ज्वारी आपल्या , विशेषतःग्रामीण भागातील दैनंदिन जेवणाचा अविभाज्य भाग झाली. अर्थात् गेल्या काही दशकात हे चित्र बदलले आहे. 

मध्यंतरी एक ग्रामीण भागातील महिला रुग्णा तपासायला आली तेव्हा हिस्ट्री घेताना तीला आहारात काय असते, भाकरी खाता का? असे विचारल्यावर टी म्हणाली, " भाकरी आवडत नाही आणि सवयही नाही". मी जरा चपापल. कारण टी सोबत तिच्या मुलाला देखील घेऊन आली होती त्यालासुद्धा तपासायचे होते. मग थोडं समजावून सांगितल. मुळात मला प्रश्न असा पडला होता की, जो पदार्थ आई ला आवडत नाही तो ती मुलांना देईल का? ज्याची तिला सवय नाही त्या मुलाला होईल का? आणि मग मूल आयुष्यभर एखाद्या चवीला मुकेल. हे झालं ग्रामीण भागात जिथे भाकरी खाणे common आहे. शहरी भागात तर Junk फूड काळजीचा विषय आहे. अनेक उदाहरणे बघायला मिळतात. असे होईलच असे नसले तरीदेखील याची शक्यता नाकारता येत नाही. आणि त्याही पलीकडे जे शरीरासाठी योग्य आहे, आवश्यक आहे त्याचा आहारात समावेश व्हायला हवा मग तो वेगवेगळ्या पद्धतीने का होईना. २०२३ मध्ये Millet Year साजरे झाल्यानंतर millets बद्दल जनजागृती झाली. आणि खूप वेगवेगळ्या पद्धतीने भरपूर पदार्थ तयार केले गेले. Life Style Induced Disorders जसे डायबेटीस, स्थौल्य, थायरोईड, महिलांमध्ये वाढणारे PCOD, Fibroids हे आजार, यासाठी millets चा योग्य पद्धतीने, योग्य प्रमाणात वापर एक चांगला उपाय असू शकतो. millets हे गुणाने रुक्ष, वातकर असतात त्यामुळे अतिरेक नको आणि त्यासोबत स्निग्ध द्रव्य तेल, तूप घेणे आवश्यक आहे. शिवाय गहू, तांदुळ वैठी नाहीत. योग्य प्रमाणात, योग्य पद्धतीने सर्वांचेच गुणधर्म चांगले असतात.  

तर २०२३ हे वर्ष मिल्लेत एअर म्हणून साजरे झाले. आणि ज्वारी सुद्धा पुन्हा एकदा मानाने मिरवायला लागली. तिचा भाव वधारू लागला. ते धान्यही आहेच तसे एखाद्या गोष्टीचे फायदे अधिक आणि तोटे फार कमी असतात किंवा ते नियंत्रित करता येण्यासारखे असतात तसंचकाहीसं ज्वारीच्या बाबतीत आहे. अनेक कवी ज्वारीला मोत्याची उपमा देतात.

                                           "या नभाने या भुईलादान द्यावे 

                                            आणि मातीतुनी चैतन्य गावे 

                                           कोणती पुण्ये अशी येती फळाला 

                                           जोंधळ्याला चांदणे  लखडून जावे"

ही निसर्गकवी ना. धो. महानोर यांची कविता या कवितेत ते ज्वारीला चांदणे म्हणतात. खरोखर गोल मोत्यासारखे दाणे असलेल्या ज्वारीचे भरलेले कणीस खूप सुंदर दिसतं आणि संपन्नतेची जाणीव करून देतं. 

ज्वारीची पांढरी शुभ्र, टम्म फुगलेली भाकरी पाहून भूक आपोआप वाढते. पण भाकरी बऱ्याच जणांना आवडते असे नाही, लहान मुले खात नाही किंवा कधी कधी पोळी स्वरूपात हवी असते अशा वेळी खाण्यासाठी एक पदार्थ करता येऊ शकतो ज्वारीचा पराठा किंवा दशमी. उन्हाळ्यासाठी तर हा उत्तम मेन्यू होतो कारण ज्वारी गुणाने थंड आहे त्यामुळे अगदी सकाळचा नाश्ता किंवा रात्रीचे जेवण अशा कोणत्याही वेळी करता येऊ शकतो. चला तर साहित्य, कृती आणि आरोग्यदृष्ट्या उपयोग बघूया. 

साहित्य : 

2 वाट्या ज्वारीचं पीठ

१.५ वाटी पाणी

तूप १ टीस्पून 

तिखट १ टीस्पून

मीठ चवीनुसार

जिरेपूड १ टीस्पून 

ओवा १/२ टीस्पून

                                 

कृती :

सर्वप्रथम एक मोकळ्या भांड्यात कढई किंवा पातेले यात पाणी घेऊन ते गरम करायला ठेवावे.

त्यात ज्वारीचे पीठ सोडून बाकी सर्व जिन्नस एकेक करून घालावे.

भाजीचे पराठे हवे असल्यास यात यावेळी एखादी भाजी पण घालता येऊ शकते.

त्यानंतर पाणी उकळायला लागल्यावर त्यात पीठ घालून चांगले हलवून घ्यावे.

त्यानंतर त्यावर झाकण ठेऊन २-३ मिनीटे वाफ काढून घ्यावी.

त्यानंतर ते थोडे कोमट झाल्यावर तुपाच्या हाताने व्यवस्थित मळून घ्यावे.

नंतर पोळ्यांप्रमाणे लाटून, तव्यावर शेकून घ्यावे. 

हा पराठा गरम असताना त्याला १ छोटा चमचाभर तूप जरूर लावावे. 

आणि चटणी, किंवा भाजीबरोबर सर्व्ह करावे. 

टीप: ज्वारीचे पदार्थ किंवा मिलेट चे पदार्थ आंबट पदार्थाबरोबर जसे टमाट्याची चटणी/ कैरीची चटणी/आवळ्याची चटणी 

                             

कैरी चटणी : 

साहित्य 

एक कैरीचे बारीक तुकडे करून घ्यावे किंवा कैरी किसून घ्यावी.

खडीसाखर ३-४ चमचे/ गूळ 

मीठ चवीनुसार

लाल तिखट १ टीस्पून 

जिरेपूड १ टीस्पून 

                                    

कृती :

कैरी आणि सर्व जिन्नस एकत्रित मिक्सर ला वाटून घ्यावेत. चटणी तयार!

गुण :

ज्वारी गुणाने थंड आहे, पचायला हलकी आहे पण शरीरात रुक्षता निर्माण करणारी आहे त्यामुळे ज्वारीची भाकरी किंवा पोलो, पराठा यावर १ चमचा तूप किंवा घालून खावे हे फार महत्वाचे आहे. ज्वारी  नाहीतर ज्वारी किंवा इतरही millets हे रुक्ष गुणाचे असल्याने ते खाताना त्यासोबत काहीतरी स्निग्ध पदार्थ जसे तूप, किंवा तेल घेणे आवश्यक आहे. असे हे करायला सोपे खाण्यास चविष्ट ज्वारीचे पराठे नक्कीच करून बघा कसे झाले नक्की सांगा! 

मधुमेहींसाठी हा पराठा चांगला आहे

पीसीओडी रुग्णांसाठी हा चांगला आहे

तसेच ज्यांना वजन कमी करायचे आहे पण पोळी टाळायची नाही त्यांच्यासाठी

ज्यांना वारंवार बद्धकोष्ठता जाणवते त्यांनी तूप जरा जास्त  घाला.

                                         

Jowar Paratha 

Jowar is also called Jondhale, apart from this, it has different names in different parts. There are also many types of it. Jowar is believed to have come to India from Africa. But a very long time has passed. The extent of India must have been vast at that time, but later it was divided into countries. Originally, jowar became so popular in our daily lives that it became known as an important food in rural India.

Few days back, when a woman from a rural area came for consultation. I asked her what is her diet while taking history, Do you eat Bhakari? she said, " I don't like Bhakari, not even habitual". I was little shocked. Because she had also brought her child with her for consultation. Then I explained a little. Actually I had a question in my mind, will she give the food that a mother doesn't like to her children? will she be able to create a habit of when she is not habitual to a particular food. That too in rural area where Bhakari is so common whereas in Urban area the junk food is the major cause of worry. It may happen that the child may miss the taste for rest of his life. Although this is not a sure thing, still possibility remains constant. And beyond that, what is good for the body, it is necessary should be included in the diet, whether in different ways.   

After the Millet Year was celebrated in 2023, Jowar once again started being celebrated everywhere. Its use has increased in urban areas as well. This is really good to see. just like it is a grain ,the benefits of something are so many and the disadvantages are very few or they are controllable, and this is the case with Jowar. Many poets compare this beautiful grain with pearls. 

                                        "This sky should give a gift to this land

                                          & the counciousness of the soil should be born,

                                          What virtues come to the fruit

                                           the jowar should be shaken by the stars" 

This is the poem by the nature poet Na.Dho.Mahanor. In this poem, he cslls sorghum the moon. The full grains of Sorghum with round pearls like grains look very beautiful and gives a sense of richness 

Seeing the white, fluffy bread of sorghum, the appetite automatically increases. But bread is not liked by many people, children do not eat it or sometimes it is desired in the form of chapati, at such times, a dish can be made such as sorghum paratha or dashami. This is a great menu for summer because sorghum is cold in quality, so it can be eaten at any time, such as breakfast or dinner. Let's see the ingredients, recipes and health benefits.

Ingredients:

2 cups sorghum flour

1.5 cups water

1 tsp ghee

1 tsp chili powder

Salt to taste

1 tsp cumin powder

1/2 tsp coriander

Recipe:

First of all, take water in a kadhai or pan and heat it.

Add all the other ingredients except sorghum flour one by one.

If you want vegetable parathas, you can also add a vegetable at this time.

Then, when the water starts boiling, add the flour and stir well.

Then, cover it and steam it for 2-3 minutes.

After that, when it is slightly warm, knead it well with ghee.

Then, roll it like a ball and fry it on a tava.

While this paratha is hot, add 1 tsp ghee to it.

And serve with chutney or vegetables.

Note: Sorghum or millet dishes should be served with sour dishes like tomato chutney/kairi chutney/amla chutney

Kairi chutney:

Ingredients

Cut a kairi into small pieces or grate it.

3-4 tablespoons of sugar/jaggery

Salt to taste

1 teaspoon of red chili powder

1 teaspoon of cumin powder

Recipe:

Blend the kairi and all the ingredients together in a mixer. The chutney is ready!

Properties:

Sorghum is cooling in nature, easy to digest but causes dryness in the body, so it is very important to add 1 dollop ghee. Since sorghum or other millets are dry in nature, it is necessary to take some unctous food like ghee or oil with it while eating it.

This paratha is good for diabetic people

It is good for PCOD patients 

Also for those who want to reduce weight but don't want to avoid chapati

Those who feels recurrent constipation make sure to add the extra dose of ghee

Make sure to try these easy to make and delicious sorghum parathas and let me know how it turns out!

(While sharing the article, it is okay to share it with the author's name)

Vaidya Revati Sakhare – Garge

Ayurved Consultant and dietician

Treedal Ayurveda Clinic, Shaniwar Peth, Pune

8010454807

7219899833

काय वाढले पानावरती!

                 

महाराष्ट्राच्या साहित्य इतिहासातील एक सोनेरी पान म्हणजे "गीत रामायण" हे ज्यांनी लिहिले असे महाराष्ट्राचे वाल्मिकी म्हणजेच ग. दि. माडगूळकर. त्यांचीच एक कविता म्हणजे "काय वाढले पानावरती" अतिशय सुंदर कविता.! 

गदिमा एकदा एका लग्नाला गेले असताना पान वाढून होईपर्यंत त्यांना ही कविता सुचली. पण या कवितेत त्यांनी जसा काही महाराष्ट्रीयन पारंपरिक पाककृतींचा खजिनाच रिता केला आहे. साधारणतः सर्वच महाराष्ट्रीयन घरांमध्ये यातील वेगवेगळ्या पाककृती दैनंदिन जीवनात, सणावाराला, काही विशेष प्रसंगी केल्या जातात. त्याचाच धांडोळा घेण्यासाठी आमच्या या ब्लॉग वर आम्ही "काय वाढले पानावरती.!" हे एक सदर सुरू करत आहोत. यामध्ये कवितेत आलेल्या खाद्यपदार्थांबद्दल ऊहापोह करणार आहोत. त्याची आरोग्यदृष्ट्या उपयुक्तता मांडण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. जेणेकरून आपल्या पारंपरिक पदार्थांचे आयुर्वेदीय दृष्टिकोनातून शास्त्रीय विवेचन व्हावे एवढाच यामागे उद्देश आहे. याबद्दल आम्ही वेळोवेळी माहिती पुरवू परंतु काही मिस होऊ नये यासाठी तुम्हीदेखील आमच्या ब्लॉग ला नक्की subscribe करा. आणि ही कल्पना कशी वाटली आम्हाला नक्की सांगा.

(लेख शेअर करताना लेखिकेच्या नावासह शेअर करण्यास हरकत नाही)

वैद्य रेवती साखरे – गर्गे

आयुर्वेद चिकित्सक आणि आहारतज्ञ

त्रिदल आयुर्वेद क्लिनिक , शनिवार पेठ, पुणे

8010454807

7219899833

कैरीची डाळ आणि पन्हे

                       कैरीची डाळ आणि पन्हे

अन्नपूर्णेचा आशिर्वाद रहावा म्हणून नवीन लग्न झालेली नवरी आपल्यासोबत अन्नपूर्णेची मूर्ती घेऊन येते. ते घर अन्न धान्याने भरलेले रहावे, समृद्ध रहावे म्हणून जणू काही ती पाठराखण म्हणूनच सोबत येते आणि मग वेगवेगळ्या वेळी या अन्नपूर्णेची वेगवेगळ्या पद्धतीने पूजा केली जाते. अन्नपूर्णा पार्वतीचे रुप! म्हणजे गौरी! एकदा भगवान शंकर भौतिक जगाला अन्नासह भ्रम असे म्हणाले तेव्हा पार्वतीला राग आला आणि ती गायब झाली. जगातील अन्नधान्य सुद्धा गायब झाले. सगळीकडे दुष्काळ पसरला. नंतर मात्र सृष्टीचे चे हाल बघून देवीला दया आली आणि  ती अन्नपूर्णेच्या रुपात प्रकट झाली त्यावेळी भगवान शंकर देखील तिच्याकडे भिक्षा मागायला आले. अशी कथा आहे. आपण सर्वांनी ते चित्र देखील बघितले आहे.  

असे हे अन्नपूर्णा गौरीचे रूप त्यामुळे वेगवेगळ्या काळात तिची पूजा केली जाते. श्रावणात मंगळागौर, मार्गशिर्षात उत्तर भारतात तर चैत्रात चैत्र गौरीचे पूजन महाराष्ट्रात , कर्नाटकात केले जाते. राजस्थानात होळीपासून चैत्र महिना सुरु होतो. या दिवशी गणगौर बसवतात. होळीच्या राखेचे आणि शेणाचे मुटके म्हणजे देवीचे प्रतिकात्मक रूप. तर गव्हाच्या ओंब्या आणि हळद यांनी पूजा केली जाते. ज्वारीच्या कणसाला पांढरा दोरा म्हणजे शंकर तर एका कणसाला लाल पिवळा धागा बांधला जातो म्हणजे पार्वती. हे गौरीचे प्रतिक मानले जाते. यावेळी चुरमा आणि लिंबाच्या डहाळ्यांचा नैवेद्य दाखवला जातो. 

आदिवासी भागातही चैत्र गौरीचे पूजन केले जाते. ६ दिवस आधी वेगवेगळी धान्ये पेऊन नंतर देवीचे पूजन केले जाते. थोडक्यात अन्नपूर्णा ती! तिचे पूजन अन्नधान्य , फळे तिला अर्पण करून तिच्याप्रती कृतज्ञ भाव दर्शवण्याच्या विविध पद्धती रूढ झालेल्या दिसून येतात. ऋग्वेदामध्ये अग्निदेवतेची पूजा केली जात असे जे जे आपण अग्निला अर्पण करू ते ते अग्नि आपल्याला देईल अशी मान्यता होती. तशाच संकल्पना या पद्धती रूढ होण्यामागे जाणवतात. 

महाराष्ट्रात गुढी पाडव्यापासून अक्षय्यतृतीयेपर्यंत म्हणजे साधारण एक महिना चैत्रगौरीचे पूजन आणि हळदी कुंकू केले जाते. यानिमित्ताने मैत्रिणी एकत्र जाणत्यामुळे उन्हाळा आल्हाददायक होतो. मग थकवा घालवण्यासाठी कैरीचे पन्हे आणि डाळ वाटली जाते. चैत्रगौर म्हणजे झोपल्यात बसलेली देवीची प्रतिमा ,तिचे पूजन केले जाते. गौरी माहेरी आली असे मानले जाते. किंवा अन्नपूर्णेच्या मूर्तीची पूजा केली जाते. या ऋतुत येणारी वेगवेगळी फळे  ही आरास रचून पूजा केली जाते. पण विशेष महत्व असते ते म्हणजे या काळात येणारी कैरी वापरून केलेले पन्हे , आंब्याची डाळ आणि ओटीला भिजवलेले चणे.  

हरभरा साधारण मार्च मध्ये शेतातून घरी येतो. आपल्याकडे शेती आणि सणवार हातात हात घालून च चालतात असे बऱ्याचदा जाणवते. पुढे येणाऱ्या सणाला त्याचे दान. म्हणून हे भिजवलेले हरभरे चांगले पोटभरीचे ठरतात. या दिवसात शरीराला तरतरी यावी, थंडावा मिळावा म्हणून कैरीचे पन्हे तर हरभरा डाळ भिजवून कैरीचा कीस घालून वाटून केली जाते. या दिवसात अन्न खाण्याची इच्छा होत नाही. असे आंबट चवदार काही बरे वाटते त्यासाठी ही कैरीचे डाळ उत्तम होते. आणि कैरीमुळे हरभऱ्याच्या रुक्षतेचाही त्रास होत नाही.  वातकर होत नाही. फक्त चामच्याचे प्रमाण वाटीवर नेऊ नये म्हणजे झाले! चला तर मग साहित्य आणि कृती बघूया. पन्हे आणि कैरीची डाळ किंवा आंबा डाळ. 

कैरीचे पन्हे : 

साहित्य : कैरी, १

कैरी फार आंबट असेल तर खडीसाखर आणि कलमी असेल तर गूळ ( अथवा आपल्या आवडीनुसार) 

उकडलेल्या कैरीचा गर एक वाटी 

जेवढा गर तेवढा गूळ किंवा ३/४ कप खडीसाखर  

सैंधव मीठ १ टीस्पून

विलायची पूड १ टीस्पून

जिरेपूड १/२ टीस्पून

केशर ४-५ काड्या

कृती :

सर्वप्रथम कैरी उकडून घ्यावी.

तिचा गर काढून घ्यावा

एकीकडे साखर किंवा गूळ बारीक करून  घ्यावे. 

मिक्सर मध्ये आधी कैरीचा गर, खडीसाखर, सैंधव, केशर, विलायची पूड, जिरेपूड, खडीसाखर एकत्र बारीक करून घ्यावे. 

हा गर लागेल तसा घेऊन पाणी घालून प्यायला घेता येते. 

कैरीची डाळ :

भिजवलेली हरभरा डाळ १ वाटी

कैरी १/२ ते ३/४ वाटी

कोथिंबीर बारीक चिरलेली १/४ वाटी

मिरची १-२ / आवडीनुसार किती तिखट आहे त्यानुसार

साखर २ चमचे

मीठ १ चमचा 

जिरे १ टीस्पून

मोहरी १ टीस्पून

कडीपत्ता ७-८ पाने

हिंग १/४ टीस्पूनहळद १/२ टीस्पून

तेल २ टेस्पून

कृती :

१. भिजवलेली डाळ, थोडी मिरची वाटणात थोडी फोडणीसाठी ठेवावी , मीठ, साखर गळून एकत्र वाटून घ्यावी. मिश्रण वाटताना फार बारीक नको काहीसे जाडसर हवे. 

२. त्यामध्ये कैरीचा कीस घालून चांगले मिसळून घ्यावे.

३. नंतर एक भांड्यामध्ये काढून त्यावर  फोडणी घालावी त्यासाठी तेल तापत ठेवावे तेल तापल्यावर त्यात मोहरी घालावी, मोहरी तडतडली, जिरे घालावे त्यानंतर हिंग, मिरची, कडीपत्ता, हळद याप्रमाणे घालून गॅस बंद करावा व ही फोडणी वाटलेल्या डाळीवर घालावी.  

गणपती मध्ये बाप्पाला निरोप देताना अशीच डाळ केली जाते त्यामध्ये त्या दिवसात कैरी मिळत नाही त्यामुळे लिंबाचा रस घातला जातो.

गुणधर्म : 

१. पन्हे हे उन्हाळ्यात उत्तम पेय ठरते. हे प्रीणन कार्य करते अर्थात् यामुळे तरतरी येते. 

२. उन्हाळ्यामध्ये अन्न खायची फारशी इच्छा होत नाही. तोंडाला कोरड पडते. थकवा वाटतो. अशा वेळी तोंडाला चव यावी, थकवा दूर व्हावा म्हणून पन्हे चांगले काम करते. 

३. हरभरा डाळ ही चवदार पण रुक्ष आणि वातकर आहे त्यामुळे कैरी आणि वरून घातलेली फोडणी यामुळे ती पचायला सुलभ होते.आपले पूर्वज खरंच किती हुशार होते!

४. डाव्या बाजूला चटणी प्रमाणे वाढली तर अन्न रुचकर लागते, कैरीच्या अंगभूत गुणामुळे अग्नि चांगला प्रदीप्त होतो. सर्व रस म्हणजे सर्व चवींचा उत्तम मेळ या डाळीमध्ये उत्तम प्रकारे साधला जातो.

५. ज्यांना पित्ताचा त्रास असेल त्यांनी गुळाच्या ऐवजी खडीसाखरेचे पन्हे घ्यावे. आणि कैरीची डाळ वाटताना त्यामध्ये १/२ वाटी ओल्या नारळाचा जव घालावा. 

६. आधुनिकदृष्ट्या बघता ही डाळ प्रोटीन्स आणि iron चा उत्तम स्रोत आहे. आणि कैरी व्हिटामिन C चा! हे iron  शरीरात व्यवस्थितरीत्या शोषले जावे यासाठी व्हिटामिन C ची गरज असते अन्यथा ते व्यर्थ होते आणि पचायला जड होते म्हणून हे कॉम्बिनेशन! आहे की नाही कमाल! 

अशा प्रकारे तुम्ही कैरीची डाळ कशी करतात ते आम्हाला नक्की सांगा. आणि अजूनपर्यंत केली नसेल तर नक्की करून बघा. भारतीय पारंपारिक खाद्यपदार्थ खूप छान, वैशिष्ट्यपूर्ण आहेत त्यांच्यामागे शास्त्रीय कारणे सुद्धा आहेत. तीच आपण समजून घेण्याचा प्रयत्न करत असतो. आवडल्यास नक्की शेअर करा. 

(लेख शेअर करताना लेखिकेच्या नावासह शेअर करण्यास हरकत नाही)

वैद्य रेवती साखरे – गर्गे

आयुर्वेद चिकित्सक आणि आहारतज्ञ

त्रिदल आयुर्वेद क्लिनिक , शनिवार पेठ, पुणे

8010454807

7219899833

Summer Cold drinks.. Helpful or harmful?

                                                   

                                                 उन्हाळ्यातील कोल्ड्रिंक्स.. उपकारक की अपायकारक?

  

उन्हाळा सुरु झाल्या झाल्या दुकानांमध्ये थंड पेयाच्या भिंतीच्या भिंती उभ्या राहतात. वेगवेगळ्या  सरबताच्या बाटल्या, प्रीमिक्सस, वेगवेगळे फ्रुट्स क्रश, वेगवेगळे स्क्वाशेस ,कार्बोनेटेड कोल्ड्रिंक्स, त्यात भर म्हणजे रस्त्यावर मिळणारे बर्फाचे गोळे, आईस क्रीम्स, या सगळ्याचे वेवेगले रंग दिसायला खूप सुंदर दिसतात. असे असले तरीदेखील ते शरीराला फायदेशीर आहेत का? की अपायकारक आहेत? शरीराला नक्की थंडावा देतात का? हे थोडस समजून घेऊया. हे cold drinks ठंडा ठंडा...cool cool नसून एक दिशाभूल आहे.  

उन्हाळ्यात आरोग्याकडे विशेष लक्ष का दिले जाते? ६ ऋतुबद्दल माहिती आपण विस्तृतपणे नंतर बघूया. सध्या आपण साधारण ३ ऋतूंचा विचार केला तर उन्हाळा, पावसाळा आणि हिवाळा. हिवाळ्यात अग्नी चांगला असतो अगदी काहीही पचवू शकतो. पावसाळ्यात घ्यावयाची काळजी नैसर्गिकरीत्या आपण घेतो. पण उन्हाळा म्हणजे संभ्रम असतो की वरती ऊन तापतय, अंगाची लाही लाही होते, तोंडाला कोरड पडते, अग्नी मंदावतो, हल्लीच्या धकाधकीच्या जीवनात कामानिमित्त बाहेर पडणे भाग आहे, लग्न सराई मुळे प्रवास असतोच. अशा वेळी संभ्रम असतो नेमकी काळजी कशी घ्यावी? त्यातच वेगवेगळी थंड पेय भुरळ घालतात. 

मुळात हे नेमके कसे तयार केले जातात हे थोड समजून घेऊया. सरबत तयार करताना ग्लुकोज सिरप त्यामध्ये जे सरबत हवे त्याचा फ्लेवर, त्यानुसार कलर, टिकण्यासाठी प्रिझर्वेटीव, सायट्रिक ऐसिड असा साधारण फॉर्म्युला असतो. आता यात एकही पदार्थ किंवा घटक द्रव्य नैसर्गिक नाही. कृत्रिमरीत्या तयार केलेले आहे. FSSAI मानकानुसार ते खाण्यास सुरक्षित असले तरीही ते chemically processed असतात. त्यामुळे शरीरावर त्याचा परिणाम होतो. थोड्या प्रमाणात नसला तरीही वारंवार घेतल्याने ते शरीराला अपायकारक ठरू शकतात. आयुर्वेदानुसार याची गणना गर विष या प्रकारामध्ये केली जाते. अर्थात विषाचा एक प्रकार, म्हणजे शरीरावर याचा परिणाम एखाद्या slow poison सारखा होतो. मग यापेक्षा साखरेचे पाणी करून पिणे बरे असे म्हणायला हरकत नाही.! 

हे समजू शकतो की हे पदार्थ भुरळ घालतात ते कधीतरी घेण्यास, पर्याय नसल्यास हरकत नाही, पण नेहमी नको. आणि लहान मुलांना तर नकोच नको! कारण त्यांची पचनशक्ती नाजूक असते, अजून शरीर  अवयव  प्रगत होत असतात अशा वेळी त्यांना असे पदार्थ देणे टाळावे. यातील कृत्रिमरित्या तयार केलेल्या घटकांबद्दल आणखी   थोड तपशीलवार बघूया.                              

Tartrazine (Yellow 5) : बऱ्याच पिवळ्या रंगाच्या पेयांमध्ये हा रंग वापरला जातो. याचा परिणाम शरीरावर वेगवेगळ्या Allergies होतात शिवाय लहान मुले hyperactive होतात, चंचलता वाढते.

Rhodamine B : या रंगामुळे पदार्थांना गुलाबी रंग येतो. कपड्यांच्या कारखान्यात हा रंग वापरला जातो. यावर पदार्थांमध्ये वापरण्याकरिता बंदी आलेली आहे. तरी कधी कधी वापरलेला असू शकतो. याचा परिणाम हा रंग कॅन्सर निर्माण करू शकतो.   Sodium Benzoate : खाद्यपदार्थ टिकवण्यासाठी हे वापरले जाते. सर्वांना साधारणत: माहित असलेले हे preservative आहे. हे जवळपास सर्वच सरबताच्या बाटल्यांमध्ये आढळते. विटामिन C किंवा सायट्रिक acid सोबत संपर्क आल्यास यामुळे तयार होणारे रसायन कॅन्सर निर्माण करणारे ठरू शकते.  Saccharin / Aspartame: हे sweetener अर्थात् पदार्थाला गोड करण्याच काम करते. साखरेपेक्षा कमी किमतीत हे उपलब्ध होते त्यामुळे साखरेला स्वस्त उपर्याय म्हणून बऱ्याच पदार्थात हे आढळते. पण एवढ गोड पचवण्यासाठी सर्वच जण सक्षम नसतात. त्यामुळे त्याचा पचनशक्तीवर परिणाम होतो. डायबेटीस ची शक्यता वाढते. तसेच यामुळे डोकेदुखी चा त्रास उद्भवू शकतो. फालुदा, तयार शेक्स, कोल्ड कॉफी, carbonated ड्रिंक्स मध्ये वापरले जाते. वजन वाढते. CMC ( Carboxymethyl Cellulose) : हे द्रव पदार्थांना घट्टसर आणि मऊ बनवण्याचे काम करते. हे आईसक्रीम्स, फालुदा, मिल्क शेक्स मध्येआढळते. यामुळे अन्न पचनाच्या तक्रारी उद्भवू शकतात.  Guar gum/ Xanthan gum : हे पदार्थांना दाटसर करण्याचे काम करतात. जसे लस्सी. आईस क्रीम्स, फालुदा, कोल्ड कॉफी थिक यामध्ये वापरले जाते. याचा परिणाम पचन संस्थेवर होऊन पचन क्रिया बिघडण्याची शक्यता असते.  असे वेगवेगळे पदार्थ वापरलेले असू शकतात. संशोधनाने असे सिद्ध झालेले आहे की या पदार्थांमुळे cancer, obesity, fatty liver अशा आरोग्याच्या समस्या वाढत आहेत. या लेखाचा उद्देश घाबरवणे नसून केवळ माहितीस्तव आहे जेणेकरून आपण बाहेरचे खताना थोडी सजगपणे काळजी घेऊ शकतो.  हे पदार्थ खाल्ल्याने लगेच परिणाम होईल असे नाही पण वारंवार नक्कीच खाल्ल्याने होऊ शकतो. त्यामुळे ते टाळावे. लहान मुलांपासून शक्य तेवढे दूर ठेवावे.  अशा पदार्थांचा शरीरावर वाईट परिणाम होऊ नये म्हणून आयुर्वेदाची नक्की मदत होऊ शकेल. माहिती आवडल्यास शेअर करा , फॉलो करा, तुमचे feedback आमच्यापर्यंत जरूर पोहोचवा आणि तुम्हाला आणखी कोणत्या विषयांबद्दल जाणून घ्यायला आवडले हेही आम्हाला नक्की सांगा.     (लेख शेअर करताना लेखिकेच्या नावासह शेअर करण्यास हरकत नाही) Photo Source : Internet वैद्य रेवती साखरे – गर्गे आयुर्वेद चिकित्सक आणि आहारतज्ञ त्रिदल आयुर्वेद क्लिनिक , शनिवार पेठ, पुणे 8010454807 7219899833 Summer Cold drinks.. Helpful or harmful? As soon as summer starts, walls of cold drinks are erected in shops. Different syrup bottles, premixes, different fruit crushes, different squashes, carbonated cold drinks, and to top it off, the ice balls and ice creams available on the road, all of these look very beautiful in their different colors. Despite this, are they beneficial to the body? Or are they harmful? Do they really cool the body? Let's understand this a little. Why is special attention paid to health in summer? We will see the information about the 6 seasons in detail later. Currently, if we think of 3 seasons, summer, monsoon and winter. Fire is good in winter and we can digest almost anything. We naturally take care of what to take during monsoon. But summer is a time of confusion, the heat is getting hotter, the body gets sweaty, the mouth becomes dry, the digestive fire slows down, in today's stressful life, going out for work is a must, traveling is a must for marriages. At such times, there is confusion, how to take care of it? That's where different cold drinks are tempting. Let's understand a little about how they are prepared. While preparing syrup, glucose syrup contains a simple formula of the desired syrup, color accordingly, preservatives, citric acid for durability. Now, not a single substance or ingredient in it is natural. It is prepared artificially. Even though they are safe to eat according to FSSAI standards, they are chemically processed. Therefore, it affects the body. Even if it is not in small quantities, if taken repeatedly, it can be harmful to the body. According to Ayurveda, it is considered a type of poison. That is, a type of poison, meaning that its effect on the body is like a slow poison. Then it is better to drink sugar water than this.! It is understandable that these substances are tempting to take sometimes, if there is no alternative, it is okay, but not always. And especially not for small children! Because their digestive power is delicate, they should avoid giving such substances at a time when their body organs are still developing. Let's look at these artificially prepared ingredients in more detail. Tartrazine (Yellow 5): This color is used in many yellow-colored drinks. This results in various allergies in the body and also makes children hyperactive and restless. Rhodamine B: This color gives vibrant pink color to foods. This color is used in clothing factories. It has been banned for use in foods. However, it may have been used sometimes. This color can cause cancer. Sodium Benzoate: It is used to preserve foods. This is a preservative that everyone knows. It is found in almost all syrup bottles. If it comes into contact with vitamin C or citric acid, the chemical produced by it can cause cancer. Saccharin / Aspartame: This sweetener works to sweeten the food. It is available at a lower price than sugar, so it is found in many foods as a cheap alternative to sugar. But not everyone is able to digest such sweetness. Therefore, it affects the digestive system. The possibility of diabetes increases. This can cause headaches. It is used in Falooda, ready-made shakes, cold coffee, carbonated drinks. CMC (Carboxymethyl Cellulose): It works to thicken and soften liquids. It is found in ice creams, Falooda, milk shakes. This can cause digestive problems. Guar gum/ Xanthan gum: It works to thicken foods. Like lassi. It is used in ice creams, Falooda, cold coffee thick. This can affect the digestive system and cause digestive problems. Such different chemically processed substances may be used. Research has proven that these foods are causing the health issues like dibetes, cancer, obesity, fatty liver. The purpose of this article is not to scare but only for information so that we can be a little more careful when eating outside. Eating these substances may not have an immediate effect, but eating them repeatedly can definitely cause it. Therefore, they should be avoided. Keep them as far away from children as possible. Ayurveda can definitely help prevent such substances from having a bad effect on the body. If you like the information, share, follow, be sure to send us your feedback and also tell us what other topics you would like to know about. (While sharing the article, it is okay to share it with the author's name) Photo Source : Internet Vaidya Revati Sakhare – Garge Ayurved Consultant and dietician Treedal Ayurveda Clinic, Shaniwar Peth, Pune 8010454807 7219899833

गोंद कतीरा

                                    गोंद कतीरा         

गूळापासून ऊसाच्या रसाच्या घवघवीत यशानंतर गेल्या वर्षी ताडगोळ्याला वेडावाकडा ताडल्यानंतर यंदा वर्णी लागलीय गोंद कतीरा ची..!

कधीपासून गोंद कतीरा वापरून केलेले so called Coolers चे व्हिडिओ दिसताहेत.

परवा मैत्रिणीसोबत पण विषय झाला.

न राहवून शेवटी आज जरा अधिक खोलवर बघितले की गोंद कतीरा वापरुन मार्केट में क्या नया है?

तर गोंद कतीरा घालून, त्यामध्ये फळे, दुध.!

गोंद कतीरा घालून भरपूर बदाम घातलेले दुध.!

गोंद कतीरा आणि भरपूर म्हणजे एका ग्लास साठी किमान ५-६ बर्फाचे खडे घालून केलेले सरबत किंवा पेय.!

अशा अनेक recipes, एका मावशींनी तर खाली custard आणि त्यावर गोंद कतीरा चे आच्छादन केलेले होते.

मला भारतीय स्त्रियांचे कायम कौतुक वाटते की त्यांना “कोंड्याचे मांडे” करण्याची कला उपजतच असते.

पण आला एखादा trend की काहीही शहानिशा न करता viral करत बसायच म्हणजे जरा जास्तच होतं!

याच्या background ला “यह गोंद कतीरा bone density बढाता है” अस सांगणारा एक आवाज play होतो.

शरीराला थंडावा देतो आणि bone density वाढवतो एवढंच काय ते लक्षात घेतलेलं.

आणि आता bone density normal आहे की नाही हे कोणी ठरवायचं? त्याचे निकष काय? पाहिलंय का? तज्ञांचं मार्गदर्शन घेतलं आहे का?

मूळात कोणताही पदार्थ सेवन करण्याची पध्दत महत्वाची आहे.

दुधामध्ये फळे गोंद कतीरा हे योग्य नाही भरमसाठ फळं त्यामध्ये आणि ढीगभर बर्फ हेही योग्य नाही.

गोंद कतीरा हा एक प्रकारचा डिंक आहे. जो पाणी घातल्याने जवळपास ४ पट फुलतो. हा शीतल आहे म्हणजे गुणांनी थंड आहे. दाह कमी करणारा आहे. काहीसा सारक म्हणजे पोट साफ करणारा, तर गुरु म्हणजे पचायला जड आहे. त्यामुळे ज्यांना अन्नपचनाचा त्रास आहे, त्यांनी मर्यादेतच घ्यावे. रक्तस्तंभन करणारा म्हणजे रक्त थांबवणारा आहे. त्यामुळे ज्या महिलांना पाळी येत नाही, किंवा पाळीच्या वेळी रक्तस्त्राव कमी होतो अशा महिलांनी टाळावे किंवा अल्प मात्रेत , क्वचित् घ्यावा. ज्यांना उन्हाळ्यात घोळणा फुटण्याची तक्रार असेल ते घेऊ शकतात.

हाडांसाठी चांगला असला तरी इतक्या मोठ्या प्रमाणात बर्फ घातल्याने त्यामधील (अति)शीत गुणाने हाडांना त्रासदायकच ठरणार आहे. आणि दुध, फळं आयुर्वेदानुसार विरुध्द आहे तर गोंद कतीरा घ्यायचाच असेल तर कसा घ्यायचा तर एखाद्या सरबतात जे माठातले पाणी वापरुन बिनाबर्फ केलेले आहे जसं लिंबू सरबत, आवळा, सरबत, कोकम सरबत, वाळा सरबत यामध्ये भिजवून फुललेला एक छोटा चमचा डिंक म्हणजे गोंद कतीरा त्यामध्ये विलायची पूड, घालून घ्यावे.

इतर अनेक थंडावा देणारे पदार्थ आहेत त्यांचा समावेश करावा.

नारळपाणी, काळ्या मनुकांचे पाणी, डाळिंबाचे सरबत, धन्याचे सरबत, आंबील, ताक, इ.

वेगवेगळी सरबते यासाठी ब्लॉग बघू शकता त्याची लिंक देत आहे.

https://drrevatigarge.blogspot.com/2018/04/blog-post_18.html

(लेख शेअर करताना लेखिकेच्या नावासह शेअर करण्यास हरकत नाही)

Photo Source : Internet

वैद्य रेवती साखरे – गर्गे

आयुर्वेद चिकित्सक आणि आहारतज्ञ

त्रिदल आयुर्वेद क्लिनिक , शनिवार पेठ, पुणे

8010454807

7219899833

सुंठवडा/ Sunthvada

                                                                   सुंठवडा

                  रामनवमी निमित्त सुंठवडा करण्याची पद्धत अनेक ठिकाणी असते. बऱ्याच मंदिरात, घरोघरी प्रसाद म्हणून सुंठवडा केला जातो. याला पंजिरी असेही म्हणतात. पंजाब मध्ये सुद्धा पंजिरी केली जाते. पण तिची पद्धत जरा वेगळी आहे. 

                     आपले सणवार आणि निसर्गचक्र हातात हात घालूनच चालतात. रामनवमी चैत्र महिन्यात येते. यावेळी वसंत ऋतू असतो. ऊन तापायला सुरुवात झालेली असते. आधीच्या ऋतुमध्ये वाढलेला कफ या ऋतुंमध्ये आयुर्वेदातील पंचकर्म शोधन प्रक्रियेने प्रकृती आणि व्यक्तीनुसार बाहेर काढणे अपेक्षित असते. यासाठी आयुर्वेद तज्ञांचे मार्गदर्शन , सल्ला घेता येऊ शकतो. याच काळात भूक , पचनशक्ती जरा मंदावते. पुढे येणाऱ्या ऋतुंमधील उष्णतेने पित्त वाढू शकते हे सगळे रोखण्यासाठी सणावारांना वेगवेगळ्या पद्धतीने खाद्यपदार्थ, पेय करण्याच्या प्रथा रूढ झालेल्या दिसून येतात. तसाच एक प्रकार म्हणजे सुंठवडा.! कसा करायचा हे समजून घेऊया.! नावातच सुंठ असल्याने सुंठ हा महत्वाचा घटक आहे हे साहजिकच आले. ऋतुसंधीच्या काळी आजारी पडण्याचे प्रमाण अधिक असते. राम नवमी आणि जन्माष्टमी साधारण अशा ऋतुसंधी काळी च येतात. जन्माष्टमी ला सुद्धा सुंठवडा करण्याची पद्धत दिसून येते. 

                    सुंठ आयुर्वेदीय दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्वाचे औषध. हिला विश्वभेषज असेही म्हटलेले आहे. संपूर्ण विश्वाच्या आरोग्यासाठी अत्यंत गुणकारी अशी ही विश्वा! आले ठराविक प्रक्रियेने वाळवून सुंठ तयार केली जाते. आणि या सगळ्या प्रक्रियेमध्ये विशेष बदल होतो तो गुणांमध्ये आयुर्वेदामध्ये एक संकल्पना आहे "संस्कारो हि गुणांतर्धानम्" अर्थात् संस्काराने गुणांमध्ये बदल होतात. हे खरे तर व्यवहारातही दिसून येते. जसे कुंभार मातीचे घडे तयार करतो, एक विशिष्ट प्रकारे ते घडवले जाते, आकार देऊन भट्टीत भाजले जाते. ते ते वापरण्यायोग्य होते. लहान मुलावर संस्कार करून  एक चांगले व्यक्तिमत्व घडवता येते. तसेच संस्काराचे महत्व आहे. आहारामध्ये तर विशेष आहे. अशीच प्रक्रिया आले आणि सुंठीबाबत घडून येते. आले पूर्वी गुणांनी उष्ण, कटुविपाक असतो तर वाळवून , काळाचा संस्कार झाल्यावर सुंठ मधुर विपाकी म्हणजे आल्यापेक्षा सौम्य गुणाची होते. आणि या ऋतूसाठी सुसह्य होते. सुंठ आमाचे म्हणजे आपल्या रोजच्या दैनंदिन जीवनपद्धतीमुळे म्हणजे lifestyle मुळे तयार होणारे विषार शरीरात वेगवेगळे व्याधी निर्माण करण्याकरिता कारणीभूत ठरतो ते टाळण्याचे काम सुंठ उत्तमरित्या करते. म्हणून  सुंठ या पद्धतीने वापर करणे हा यामागील विचार आहे. 

सुंठवडा/पंजिरी :

साहित्य: 

सुंठ पावडर  १ टेस्पून / १० ग्रॅम 

खडीसाखर १.५ टेस्पून / १५ ग्रॅम 

धने  १.५ टेस्पून / १५ ग्रॅम 

खोबऱ्याचा किस/ पातळ काप १.५ टेस्पून / १५ ग्रॅम 

ओवा १/२ टेस्पून / ५ ग्रॅम

विलायची १/२ टेस्पून / ५ ग्रॅम

कृती : 

धने आणि खोबरे हलके भाजून घ्यावे. 

खडीसाखर अगोदर थोडी बारीक करून घ्यावी.

 आता सर्व घटक एकत्रित करून मिक्सर मध्ये व्यवस्थित बारीक करून घ्यावे. 

सुंठवडा किंवा पंजिरी तयार ! 

सुंठवडा पुढचे निदान ७ दिवस एक छोटा चमचाभर जेवणानंतर किंवा सकाळी नाश्त्यानंतर खाता येऊ शकतो. 

बडिशेपेसोबतही खाण्यास हरकत नाही.

सुंठ : भूक वाढणारी, उत्साहवर्धक, आहे.

धने : त्रिदोषशामक

खडीसाखर : पित्तशामक

ओवा : कफ कमी करणारा, अन्नपचनास उपयुक्त , काहीसा पित्त करणारा म्हणून पित्त प्रकृतीच्या व्यक्तींनी काळजी खाताना काळजी घ्यावी

विलायची : चव आणि भूक वाढवणारी ,पित्त कमी करणारी

अशाप्रकारे सणवार आणि रूढी परंपरा यामागे शास्त्रीय कारणे असतात. ऋतु, निसर्ग यांचा बारकाईने विचार केलेला असतो त्यामुळे ते समजून घेऊन आपण ते जपायला हवे. जेणेकरून आपण आरोग्यपूर्ण आयुष्य जगू शकतो. 

प्रभू श्रीराम उत्तम आरोग्य प्रदान करो.!

रामनवमीच्या खूप खूप शुभेच्छा.! 

Sunthvada :

There is a tradition of making Sunthavada on the occasion of Ram Navami in many places. In Maharashtra Sunthavada is pepared as a prasad in many temples, and almost every household. It is also called Panjiri. Panjiri is also made in Punjab. But its method is a little different. Sunthvada is prepared during Janmashtami also. When there is change in Season it tends to fall sick during the time. This kind of rituals are set to follow to face the transit and increase the immunity & helps to prevent falling sick. 

Our festivals and natural cycles go hand in hand. Ram Navami is celebrated in the month of Chaitra. At this time, it is spring. The heat has started to heat up. The kaph dosh that has increased in the previous season is expected to be removed in these seasons according to the nature and the individual through the Panchakarma Shodhan process of Ayurveda. For this, the guidance and advice of Ayurveda experts can be taken. During this period, appetite and digestion slow down a bit. To prevent all this, the practice of making food and drinks in different ways has become common during festivals. One such type is Sunthavada.! Let's understand how to do it.!

How to prepare:

1 tbsp roasted Dry coconut,

1 tbsp roasted Coriander seeds(Dhaniya)

1 tbsp Candy sugar

1/2 tbsp Dry ginger powder

1/2 tbsp Ajwain

Grind them together.

One can have Sunthvada  atleast for next 7 days after meals, 1/2 tsp (like Prasad).

Benefits:

Coconut: Gives energy, reduces pitta.

Coriander seeds: Balances all three doshas.

Candy sugar: reduces body heat, controls excess thirst

Dry ginger: Reduces lethargy, increases intestinal fire.

Ajawain: Reduces excess kapha, good for digestion. Those having pitta prakruti should be careful about consumption

May Shriram bless all with good health and prosperity!

(लेख शेअर करताना लेखिकेच्या नावासह शेअर करण्यास हरकत नाही)

(When sharing the article, please include the author's name)

वैद्य रेवती साखरे – गर्गे

आयुर्वेद चिकित्सक आणि आहारतज्ञ

त्रिदल आयुर्वेद क्लिनिक , शनिवार पेठ, पुणे

8010454807

7219899833

असा प्लॅन करा गुढी पाडवा मेन्यू

                   असा प्लॅन करा "गुढी पाडवा" स्पेशल मेन्यू 

चैत्र महिन्याची चाहूल घेऊन गुढी पाडवा सण येतो. नवीन वर्ष सुरू होते. वसंत ऋतु, ग्रीष्म ऋतु ला बोलावणं धाडून लवकरच निरोप घेणार असतो.अशा वेळी भूक मंदावते , मनावर , निसर्गात एक मळभ आल्यासारखं होतं हे मळभ घालवण्यासाठी च सणवार साजरे करायचे असतात. 

               गुढी पाडव्याच्या दिवशी श्रीखंड पुरीचा बेत आखला जातो. शरीरात आलेली रुक्षता घालण्यासाठी, तोंडाला चव यावी , मनाचे शरीराचे तर्पण म्हणजे तरतरी यावी यासाठीच हे  पदार्थ परंपरांनुसार चालत आलेले असतात. श्रीखंड हे अशाच गुणांचे आहे. योग्य पद्धतीने तयार केल्यास ते अपथ्यकर म्हणजे शरीराला बाधत नाही. चला आपण बघूया काय काय काळजी घ्यावी. श्रीखंडा च्या रेसिपी साठी पूर्वी आलेला "रसाला" हा ब्लॉग बघू शकता. 

श्रीखंड :

श्रीखंड तयार करताना शक्यतो ताजे दही बांधून घरी चक्का तयार करावा. यामुळे तो फार आंबट होत नाही. व पित्तकर होत नाही. साखर आवडीप्रमाणे घालून ते व्यवस्थित एकत्र करून घ्यावे. यामध्ये विलायची पूड १/२ टीस्पून , मिरे पूड १/४ टीस्पून, जायफळ१/४ टीस्पून, मध १ टीस्पून, केशर ६-७ काड्या ( प्रमाण साधारण ४ माणसांकरिता) याप्रमाणे मसाले घालावेत यामुळे रंग, चव, गंध फार छान येतोच शिवाय पचायलादेखील मदत होते. जेवणानंतर जो शरीरात जडपणा वाटतो तो येत नाही. आवडत असल्यास ड्राय फ्रुट्स घालण्यास हरकत नाही.

विकतचा चक्का आणायचा असल्यास फार आंबट नाही ना हे बघून घ्यावे. 

श्रीखंडामध्ये फळे घालता येतात जसे आंबा, द्राक्षे, खरबूज, डाळिंब केवळ एका वेळी एकच फळ घालावे. अनेक फळे घालू नयेत.

पुरी : 

पुरी साठी कणिक भिजवताना त्यामध्ये ओवा जरूर घालावा. चव छान येते, आणि पुऱ्या पचायला सुलभ होतात. पुऱ्या तळताना गायीच्या तुपात तळाव्यात. या पुऱ्या श्रीखंडा सोबत छान लागतात आणि पित्त वाढत नाही.

भाजी :

भाजी ठरवताना फळ भाजी चा विचार प्राधान्याने करावा जसे भोपळा, पडवळ, लाल भोपळा, दोडके,इ.  किंवा फ्लॉवर, कोबी या भाज्या.बऱ्याचदा पुरीसोबत बटाट्याची भाजी आवडते तर ती तेलावर म्हणजे बटाट्याच्या काचऱ्या म्हणतो तशी करावी आणि अगदीच आवडत असेल , तरूण वय,ज्यांची पचनशक्ती चांगली असेल वाताचा त्रास नसेल तर उकडलेल्या बटाट्याची खाण्यास हरकत नाही. शेवटी मन तृप्त होणे अधिक महत्वाचे. 

वरण-भात :

मुगाचे वरण आणि पेज काढून केलेला भात त्यावर गायीचे तूप आणि लिंबाची फोड

कडुलिंब गोळी किंवा चाटण :

कडुलिंबाची कोवळी पाने, फुले , जिरे, चिंच, गूळ याचे घरोघरी जी गोळी किंवा मिश्रण /चाटण केले जाते ते जरूर खावे. यामुळे रक्तदुष्टी दूर होते, पाचक होते रोगप्रतिकार शक्ती वाढण्यास मदत होते.

चटणी व कोशिंबिरी :

बऱ्याच ठिकाणी आंब्याची डाळ करण्याची पद्धत आहे. ती जरूर करावी किंवा आवळ्याची चटणी किंवा कैरीची चटणी. खोबऱ्याची चटणी. 

काकडीची दही न घालता केलेली कोशिंबीर किंवा बीट वाफवून कोशिंबीर

कोशिंबीर करताना जिरे, मोहरी, कडीपत्ता, हिंग याची फोडणी जरूर घालावी

चटण्या व कोशिंबिरी या भाजीप्रमाणे खाऊ नयेत

तळण :

तळण शक्यतो नको केल्यास मूगाची भजी किंवा एखादा पापड यापैकी एकच असावे. 

याप्रमाणे हलके, सुपाच्य जेवण अगोदरच विचार करून ठरवून केल्यास सणाच्या जेवणाचा त्रास न होता आनंददायीच होतील. आणि शेवटी सण हे मनाला, शरीराला ताजेतवाने करण्यासाठी च असतात. त्यामुळे एरवी आहार व्यवस्थित असावा जेणेकरून क्वचित होणारे जड जेवण त्रासदायक होत नाही. Without guilt मनसोक्त खावे. पण ते पचेल याची काळजी घ्यावी. 

गुढीपाडव्याच्या हार्दिक शुभेच्छा!

वैद्य रेवती साखरे-गर्गे 

एम् डी आयुर्वेद 

आयुर्वेद आहारतज्ञ

( लेख आवडल्यास या पद्धतीने करून बघा, फॉलो करा, शेअर करा, कृपया लेखिकेचे नाव जरूर नमूद करा.)

Photo source : Internet 

होळी रे होळी पुरणाची पोळी

                                                          होळी रे होळी  पुरणाची पोळी

                               होळी रे होळी पुरणाची पोळी हे आपण लहानपणापासूनच ऐकत आलेले असतो. पुरण पोळी ही महाराष्ट्राची signature dish आहे असे म्हणायला हरकत नाही. प्रत्येक पदार्थाची एक खासियत असते. पण जिभेवर पडताच थेट काळजाचा ठाव घेते ती म्हणजे पुरण पोळी.  पुरण पोळी फक्त महाराष्ट्रातच नाही केली जाते असं नाही बरं का! तर दक्षिण भारतातही पुरण पोळी केली जाते. १२ व्या शतकातील "मानसोल्लास" या ग्रंथात पुरण पोळीचा उल्लेख आहे. "ज्ञानेश्वरी" मध्ये देखील पुरणपोळीचा उल्लेख आहे. "ज्ञानेश्वरी" मध्ये देखील पुरण पोळी चा उल्लेख अध्लतो. "मनुचरित्र" या तेलुगु ग्रंथात  पुरण पोळी बद्दल वर्णन आढळते. "भावप्रकाश" या ग्रंथात उल्लेख आढळतो. महाराष्ट्रात हरभरा डाळीचे पुरण केले जाते. तर गुजरात मध्ये तुरीच्या डाळीचे पुरण केले जाते. तर दक्षिण भारतातील काही भागात मुगाच्या डाळीचे पुरण करण्याचा प्रघात आहे. हे सर्व असले तरी आज महाराष्ट्र म्हणजे पुरण पोळी, पुरण पोळी म्हणजे महाराष्ट्र  हे समीकरण साता समुद्रापार पोहोचले आहे. त्यामध्ये महाराष्ट्राचा मोठा वाटा आहे. आज अनेक महिला आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी या पुरण पोळी मूळे झालेल्या आहेत, ही देखील मोठी गोष्ट आहे. होळी ला पुरण पोळी च का केली जाते तर सणवार आणि शेती याचं कायमच एक नाते असते. पुरण केले जाते ते गहू आणि हरभरा ही रब्बी पिके आहेत. म्हणजे याची कापणी मार्च महिन्यात केली जाते या महिन्यात येणारा सण म्हणजे होळी. अशा वेळी नवीन धान्याचा देवाला नैवेद्य म्हणून या द्रव्यांपासून केलेली पुरण पोळी ! पुरण पोळी करण्याच्या पद्धती देखील वेगवेगळ्या आहेत. खान्देशातील पुरणाचे मांडे तर खरोखर कौशल्याचे काम! 

याशिवाय थापून केलेली पोळी, नागपंचमीला केले जातात पुरणाचे दिंड, अधिक महिन्यात केले जातात ते पुरणाचे धोंडे. असा पुरणाचा मान च वेगळा आहे. कुलाचार विधींना , देवीच्या नैवेद्याला , दिवाळी ला लक्ष्मीपूजनाला पुरण हे हवेच!

 आणि यावर्षी तर काय होळीच्या दिवशी रविवार च आलाय , मग काय मस्त पुरणपोळी हाणायची आणि ताणून द्यायचं मस्त दिवसभर. आणि मग संध्याकाळी चहा घेतला की एक Antacid गिळून टाकायची पाण्याबरोबर. असच आहे का? नको ना? अशी एक कथा आहे की शिवाजी महाराजांचे मावळे ज्यावेळी युद्धाला जात ,किंवा आल्यानंतर जिंकावे किंवा जिंकून आल्यानंतर गोड धोड करावे म्हणून पुरण पोळी केली जात असे. त्यानंतर युद्ध बंद झालीत म्हणून पुरण पोळीला सणावारासोबत बांधली गेली . 

थोडक्यात योद्ध्यांसाठी पुरण पोळी केली जात असे. त्यांचा आहार आणि व्यायाम सुद्धा त्या प्रकारचा होता. आपणही ऐकत असतो की पूर्वीचे लोक ३-४ पुरण पोळी खात असत. भरपूर तुपासोबत तीही अगदी गोssड असायची. मुळात त्या काळात लोकांची पचनशक्ती उत्तम होती, व्यायाम खूप असायचा जीवनशैली अशी होती की त्यामध्ये शारीरिक श्रम होत असत. हल्लीच्या काळात बदललेल्या जीवनशैली मध्ये हरभरा डाळीचे पुरण पचायला काहीसे जड होते. हरभरा डाळ हि वातूळ आहे, पित्त करणारी आहे, रुक्ष आहे. प्रत्येक पदार्थ छान आहे, गुणी आहे फक्त त्याचा युक्तीने अर्थात हुशारीने उपयोग करणे महत्वाचे आहे. ज्यांचा अग्नी उत्तम आहे त्यांनी जरूर खावी , हिवाळ्यात जरूर खावी. परंतु वातावरणात उष्णता वाढत असतांना. पचायला जड होत असतांना, ज्यांना IBS, पोटात गुब्बारा धरणे, संधीवात, मूळव्याध, अन्न पचनाच्या तक्रारी , वारंवार पित्ताचा त्रास होत असेल, वृद्ध व्यक्ती, गर्भिणी अशा व्यक्ती एक छोटासा बदल करू शकतात. तो म्हणजे हरभरा ऐवजी मूग डाळीचे पुरण करावे. 

साहित्य आणि कृती  : 

साहित्य :

२ कप मूग डाळ 

गूळ २ कप/ साखर १ कप, गूळ १ कप 

पाणी साधारण ३-४ कप

कणिक १ कप

चवीपुरते मीठ

पाणी आवश्यकतेनुसार 

कृती :

सर्वप्रथम कणिक मळून घ्यावी, नेहमीपेक्षा सैलसर असावी जेणेकरून पुरणपोळी छान होते. पण मैदा घेणे टाळावे कारण त्यामुळे पोळी पचण्यास अधिक जड होते. साधी कणिक सैलसर भिजवली तरी पोळ्या उत्तम होतात. 

कणिक व्यवस्थित मळून, तेल लाऊन बाजूला ठेवून द्यावी. तेलामुळे चिकटपणा कमी होतो 

डाळ घेऊन त्यामध्ये डाळल बुडेल व पाणी १/२ इंच वर येईल इतके घ्यावे. 

डाळ व्यवस्थित शिजवून घ्यावी.

त्यानंतर शिजलेली डाळ चाळणीवर ठेऊन व्यवस्थित जास्तीचे पाणी काढून घ्यावे. 

डाळीमध्ये गूळ/गूळ आणि साखर (एकत्रित आवडत असल्यास ) मिसळून शिजवून घ्यावे ,पुरण नीट शिजले की नाही याची परीक्षा म्हणजे चमचा शिजलेल्या पुरणामध्ये उभा राहतो. आता ही डाळ पुरण यंत्रात किंवा पुरणाच्या चाळणीने वाटून घ्यावी. 

यामध्ये विलायची पूड, जायफळ असे १/२ चमचा घालावे. यामुळे पुरण पोळीला सुगंध, चव, तर येईलच परंतु पचनास देखील मदत होईल

कणकेच्या पारीमध्ये पुरण भरून पुरण व्यवस्थित लाटून घ्यावी

तूपावर खरपूस भाजावी.

तूपाचा रोल पण खूप महत्वाचा आहे बरं का, तूपामुळे चव वाढते, पचनास मदत होते, पित्त कमी होते शिवाय डाळींमध्ये असलेली रुक्षता देखील कमी होते.

मूग डाळ पचायला हलकी , थंड आहे, रुक्ष आहे. 

अशाप्रकारे पुरणपोळी केल्यास सणवार आनंदी व आरोग्यदायी होऊ शकतात.

तरीदेखील पुरणा बरोबर च इतरही अनेक पदार्थ असतात म्हणून जेवणाआधी लंघन करावे.  किंवा शक्कय नसेल तर हलका नाश्ता घ्यावा , पोटभर खा, मनमुराद आनंद लुटा एकदा खाल्ल्यानंतर विसरून जा, खंत करू नका पोटाला त्याचे काम निवांत करू द्या. शेवटी सणवार हे आनंद देण्यासाठीच साजरे केले जातात. नैवेद्य देव खात नाही पण त्यामागची भावना बदलली की अन्नाची चवही बदलते. 

P.C. Internet

वैद्य सौ रेवती गर्गे

त्रिदल आयुर्वेद क्लिनिक,जळगाव.

8010454807

(पोस्ट लेखिकेच्या नावासह शेअर करण्यास हरकत नाही.)

Kodo Millet Uttappam

                   Kodo Millet Uttappam

 As this International Millet Year is coming to end it's my humble effort to put various millet recipes in front of you. It's not only 2023 but we have to again adapt consuming millets  in future also. Again? Yes millets were sharing a lager part of daily diet in India. After the green revolution Wheat and rice became the one.  Millets are rich source of dietary fibers, prevents cardiovascular disorders, helps to regulate blood pressure, beneficial in health issues occurring after menopause in women. 

      Those diabetic population who avoid to have rice in their diet , here is goodnews for you that you can replace rice with Kodo millet definitely. You can prepare whatever you want with Kodo millets. Here we are going to prepare Kodo millet uttappam also the dosa can be prepared with the same batter. Kodo millet is the powerhouse of nutrition as its contains proteins, dietary fibres, calcium, iron , phosphorus, potassium, Vitamin B1, B2, B3 & B5.

Ingredients : 

1 cup Kodo millet

1 cup rice ( if yu want to avoid rice take 2 cups of kodo millet)

3/4 cup Black gram 

Procedure : Step 1 : Soaking

All the above ingredients , soak them separately

After 7-8 hours grind well

Step 2 : Fermentation

Let the batter ferment for next 7-8 hours

Step 3 : Making of Uttappam 

Add salt and some water in batter for a desirable consistency

Add chopped onion, tomato and coriander ( optional)

Keep a pan on gas flame ( Prefer Cast Iron pan ) 

Add a teaspoon ghe spread it properly, sprinkle few drops of water

Now pour the batter over the pan spread properly 

Keep the lid

Let it cook for few minutes

Prepare from both sides and yes! your healthy Kodo millet Uttapam is ready.

Serve with your coconut chutney as it helps to add some good fats in your body

Step 4 : Eat Well,Stay Healthy!

Coconut Chutney :

1 cup Coconut (dry/fresh)

1/4 cup peanuts

1/4 cup roasted chickpeas

1 teaspoon roasted cumin seeds

7-8 garlic cloves

1/4 cup finely chopped coriander leaves

Salt as per taste

Finely grind all the ingredients  

Add oil in a small kadhai keep it on gas flame 

Add mustard seeds when oil is hot, 

let it splutter, add cumin seeds, a pinch of asa -foetida, 7-8 curry leaves, a tsp black gram, pour the mixture over the chutney, mix it well.

Now serve with hot Uttappam, don't forget to add 1 tsp of ghee over the utappam for better tastes and results.

Kodo millets 

MoHelps to reduce blood sugar levels in diabetes

It might be beneficial in Asthma

Also it can be beneficial in Migraine

It may help to reduce menstrual cramps

It may help to reduce weight 

It reduces bad cholesterol

Regulates blood pressure

Kodo millets are rich in a  collagen, hence increases elasticity of the skin and may help to reduce wrinkles

#healthyrecipes #healthyrecipesforweightloss #healthyrecipesfordibetes #healthyrecipesforlifestyleinduceddisorders #AyurvedAahar #InternationalMilletYear2023 #Millets

Kodo Millet photo courtesy : Internet

Dr.Revati Garge 

TreedalAyurved

8010454807

( Feel free to ask the queries and share with the Author's name only.)

 

       

 

Ragi - Mutter Kachori

                          Ragi -Mutter Kachori

             Yay! Its the season of Green peas. And the two recipes are the most  awaited. Like its a ritual. First Mutter Kachori and the other one is Pav bhaji. 

               UNO has declared 2023 as International Millet Year due to its extraordinary nutritious properties. 

                The cases of lifestyle induced disorders are increasing day by day. As we all know increasing number of Dibetes cases in India is remarkable. Millets can be the solution for it. As it helps to control blood sugar levels. Including millets in your daily diet will surely help to reduce the sugar levels and other digestive issues. 

                So today we are going to prepare Mutter Kachori using Ragi flour for its coating. 

Ingredients :

Ragi flour 1 cup

Wheat flour 1/3 cup

 (one can take rice flour instead of whheat flour)

Suji 1 tbsp

Oil for moin 1 tbsp

Salt as per taste 

Ajwain 1 tsp

Water approx. 1/2 cup -1 cup

Stuffing 

Green peas 2 cups

Wet pigeon peas 1 cup ( optional)

Garam masala 1 tbsp

Garlic cloves 5-6

Ginger 1/2 inch

Green chilli 1 

Curry leaves 6-7

Coriander 1/2 cup

Coriander powder 1 tbsp

Salt as per taste

Paneer 50gm

Procedure :

1. For coating add Ragi flour, wheat flour, suji , add salt as per taste, ajwain, add oil and mix it well with flour, here you can add a pinch of baking soda I usually avoid it. Now add water as required and knead the dough properly

2. Keep it aside to rest for 10-15 mins

3.For Stuffing coarsely grind the peas

4. In a pan add oil, add mustard seeds, cumin seeds, asa foetida, Curry leaves, Ginger Garlic paste, chilli paste, add coarsely ground peas , add finely chopped Coriander leaves, then add turmeric powder,  garam masala, Coriander powder, salt for taste ( Rock salt).

5.Stir well, keep lid and let it cook for few minutes. Switch off the flame

6. When the stuffing is cooled down take a small portion of the dough , roll it with the help of your palms . Here we have to roll it over the palms only. Here I have added a paneer cube in stuffing its optional.

7. Now fill it with the stuffing. Make it flat more in the centre. Keep aside.

8. Prepare all the kachoris like this.

9. Now deep fry them serve hot without any guilt. 

It may not be as crispy as the regular kachoris. But healthier for sure. 

Good for :

These Kachoris are beneficial for everyone but especially good for

Diabetic people

Pregnant ladies as these kachoris are calcium and iron rich. 

Kids its better to avoid refined flour giving to the kids so These kachoris are healthy and best option for their tiffin also

Also the patients having IBS 

Weak digestion

Oldage people 

And those who are willing for weight loss 

Nutritional value :

Ragi is rich source of iron and calcium

Millets contain good amount of dietary fibres

Green peas having good source of fibres, Vitamin C, A,K ,B6 and Magnesium

These kachoris are good source of proteins , enhances proteins digestibility also increases amino acid content

According to Ayurveda Millets are Dry in nature so having them with some some fat is necessary. Also they are light to digest. 

Tips : 

Green peas make create bloating in some individuals so eat them accordingly

You can add chickpea flour and coarsely ground kodo millet or any other millet instead of wheat flour and suji respectively to make it completely gluten free

Enjoy this healthy season with healthy way of cooking and eating!!

Please share the article with the author's name only so that the efforts won't go waste.

Also which millet recipe would you like to see next ? Let me know...

#healthyrecipes #milletrecipes #milletyear #millet year2023 #healthyeating #AyurvedAhar #Ayurveda

Vd.Revati Garge

Treedal Ayurved Clinic

revatisakhare@gmail.com 

8010454807 

मुक्ता मोदक

                                                                    मुक्ता मोदक

             

  नाव मोदक आहे, पण आहेत मात्र लाडू! घरात लगीनघाई सुरू झाली की हमखास हवे असे बुंदीचे लाडू!!

मुगाच्या पिठात थोडे तुपाचे मोहन घालावे, पाणी घालून पातळ करावे. एक कढई हेरून त्यामध्ये तुपघ्यावें. आणि एक झाऱ्या घेऊन त्यावर हे पीठ घालावे, व जारा हळू हळू ठोकावा. यामुळे पुष्कळ आशा कळ्या कढईत पडतील. त्या कुशलतेने तळून घ्याव्या. 

आता एकीकडे साखरेचा दोन तारी पाक करून घ्यावा. त्यामध्ये या कळ्या किंवा आपले मोती घालून छान मिसळून त्याचे लाडू वळून घ्यावेत.

आवडीनुसार पाकात विलायची पूड, केशर,जायफळ घालता येते.

काजू,बदाम, पिस्त्याचे काप किंवा टरबुजाच्या बिया घालतात.

एक मोठा बदल याठिकाणी आहे तो म्हणजे हरभरा डाळीच्या पीठाऐवजी मुगाचे पिठ वापरलेले आहे.

मुक्ता मोदक यावरून याला मोतीचुर के लड्डू अस नाव पडलं असेल का बरं?

याचे गुण बघता,

हे तुलनेने पचण्यास लके आहेत

तिन्ही दोष प्राकृतावस्थेत आणण्यास हितकर

अतिसाराच्या अवस्थेत लाभदायक आहेत.

विशेषतः डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी हितकर आहेत.

डाळी या रुक्ष असल्याने तूप पुरेशा प्रमाणात घालूनच खावे. आणि म्हणून त्यावर तळणे हा संस्कार केलेला आहे.

आयुर्वेदामध्ये मूग हे सर्वश्रेष्ठ मानलेले आहेत. 

                                                              Mukta Modak

                                     ( Literally means Pearl Modak)

Though the name is Modak we are actually going to prepare the Laddus. 

In Maharashtra weddings are celebrated by happily distributing the laddus, are Motichur laddus. 

Lets quickly jump to the receipe,

Take 2 cup of green gram flour 

add 1 tablespoon ghee, add some water. Blend properly so there are no limps. The consistency should be thin & flowing. 

Heat some ghee in Kadhai/frying pan. Put a perforated ladle( Jhara/jhada) place it on top of the kdhai. Add some batter on the ladle, let the buds/pearls of batter fall in ghee. 

Fry the boondi till it properly cooked. 

Other side make some sugar syrup till it achieve the two string consistency.

Add boondi in syrup, cook for while till it is mixed properly.

Now take some ghee on palms, start rolling the laddus & here your laddus are ready. 

Have them, serve them without any guilt beacause they are Healthy! 

You can add cardamom powder, saffron, nutmeg powder as per taste

Almonds Pistachios, pumpkin seeds can also be added.

Important thing we have done here, that we have used green gram flour instead of horse gram flour. 

What do you think Mukta modak in Sanskrit eventually became the Motichoor laddus by the time, let us know in comment section.

 

If we see the properties it is easy and light to digest 

Helps to balance all the three doshas

Lentils are dry in nature ,hence ghee should be added in proper quantity and here "Frying" is the Sanskar done for the same purpose.

According to Ayurved, Green gram(Moong) is the best among lentils.

Vd.Revati Garge

MD Ayurved

Please share with due credits to the Author.

ReplyForward